“Ўзбекистонда ҳакамлик судлари фаолиятини такомиллаштириш масалалари” мавзусида илмий-амалий семинар ташкил қилинди

Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ва унинг Сирдарё вилояти ҳудудий бошқармаси томонидан жорий  йилнинг 27 ноябрь куни Гулистон шаҳрида  Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 23 йиллигига бағишланган “Ўзбекистонда ҳакамлик судлари фаолиятини такомиллаштириш масалалари” мавзусида илмий-амалий семинар ташкил қилинди.

Минтақавий семинарда Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ва унинг Жиззах, Сирдарё, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳри ҳудудий бошқармалари масъул ходимлари ва уларнинг ҳузуридаги ҳакамлик судлари судьялари, Сирдарё вилояти адлия бошқармаси масъул ходимлари, Фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё вилояти суди ва туманлараро судлари, Жиззах, Сирдарё, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳри хўжалик суди судьялари, Ўзбекистон ҳакамлик судлари ассоциацияси Сирдарё вилояти ваколатхонаси ходимлари ва унинг ҳузуридаги ҳакамлик судлари судьялари, тижорат банклари юридик хизмати ходимлари, тадбиркорлар ҳамда оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этдилар.

Илмий-амалий семинарда “Ҳакамлик судлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари, уларнинг низоларни ҳал қилишдаги роли ва аҳамияти”,  “Ҳакамлик судининг ҳал қилув қарори билан боғлиқ ишларни хўжалик судлари томонидан кўришнинг ўзига хос хусусиятлари”, “Ҳакамлик судининг ҳал қилув қарори билан боғлиқ ишларни фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан кўриб чиқиш амалиёти” мавзуларида маърузалар тингланди.

Маърузаларда таъкидланганидек, мамлакатимизда демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини шакллантиришнинг инсон ҳуқуқлари устуворлиги принципига асосланган мустаҳкам ҳуқуқий замини яратилди. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, конституциявий қонунлари, кодекслар, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан иборат замонавий ҳуқуқий ҳужжатлар тизими шакллантирилди ва услуксиз такомиллаштирилиб борилмоқда. 

Ҳуқуқни қўллаш амалиётида, ижтимоий ҳаётда турли субъектларнинг манфаатлари тўқнашуви, улар ўртасида баҳс-мунозаралар ва низолар келиб чиқиши табиий. Низоларни ҳал этиш тизими уларни суд орқали ва муқобил усуллар билан ҳал қилишни ўз ичига олади.

Мамлакатимизда ҳакамлик судларини ташкил қилиш ва фаолиятининг ҳуқуқий асослари яратилганлиги уларни низоларни муқобил ҳал этишда асосий нодавлат орган сифатидаги фаолият кўламини йилдан йилга кенгайиб боришига имконият бермоқда.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг “Ҳакамлик судлари тўғрисида”ги Қонунида ҳакамлик судлари фаолиятининг асосий принциплари,  уларни ташкил этиш ва ҳисобини юритиш тартиби, мазкур судлар томонидан ҳал этиладиган низолар, ҳакамлик битими шакли ва мазмуни, ҳакамлик судьясига қўйиладиган талаблар, ҳакамлик судининг таркибини шакллантириш, низони ҳакамлик судида ҳал қилиш билан боғлиқ харажатлар, ҳакамлик муҳокамаси, ҳакамлик судининг ҳужжатлари, ҳакамлик судининг ҳал қилув қарори юзасидан низолашиш ва уни ижро этишга оид нормалар белгиланганлиги қайд қилинди.

Ҳакамлик судлари фуқаролик жамиятининг муҳим институтларидан бир бўлганлиги сабабли уларни ташкил этиш ва фаолият юритиши нафақат норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, балки уларни ташкил этаётган юридик шахсларнинг локал ҳужжатлари (доимий фаолият кўрсатувчи ҳакамлик судининг қоидалари, яъни низоми ва регламенти) билан ҳам тартибга солиниши унинг ўзига хос хусусияти эканлиги таъкидланди.

Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ҳузуридаги Халқаро тижорат арбитраж (ҳакамлик) судининг раиси Фозилжон Отахонов ўз маърузасида яқин келажакда ҳакамлик битими тарафларининг ҳохишига кўра ҳакамлик судининг мажлислари видеоконференцалоқа режимида ўтказилиши мумкинлигига эътиборни қаратди ҳамда бунинг учун ҳуқуқий асослар мавжудлигини таъкидлади.

Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ва унинг ҳудудий бошқармалари ҳузурида ташкил қилинган 15 та ҳакамлик судлари томонидан 2007 йилдан 2015 йилгача  (9 ойигача) даъво суммаси 306,5 млрд. сўм, 2 426 662 АҚШ доллари ва 195 025 ЕВРО ни ташкил қилган жами 6456 та ишлар кўрилганлиги ва улар томонидан қабул қилинган ҳал қилув қарорларининг аксарияти (90 фоизга яқини) ихтиёрий ижро қилинаётганлиги қайд этилди. Шунингдек жорий йилдан бошлаб Палата аъзолари ҳакамлик судига имтиёзли асосда мурожаат қилишлари мумкинлиги, яъни улар учун ҳакамлик йиғимининг миқдори тўланиши лозим бўлган сумманинг 75 фоизини ташкил қилиш таъкидланди.

Семинарда ваколатли судлар (хўжалик судлари) томонидан ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини бекор қилиш ва уни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш билан боғлиқ ишларни кўришнинг ўзига хос хусусиятлари таҳлилий материаллар асосида аторфлича ёритилди.

Ҳакамлик судларининг ҳал қилув қарорларини ижро қилиш икки хил усулда, яъни ихтиёрий ва мажбурий (ваколатли судлардан ижро варақасини олиш орқали) ижро қилинишига семинар қатнашчилари эътибори қаратилди ва бу борадаги муаммолар юзасидан атрофлича фикр-мулоҳазалар билдирилди.

Ҳакамлик судларида низоларни тезкор, қонуний, адолатли ҳал қилиш кўп жиҳатдан ҳакамлик судьяларининг билим даражаси, амалий тажрибасига боғлиқлигига эътибор қаратилиб, уларни малакасини оширишнинг долзарб муаммолари семинар иштирокчилари томонидан қизғин муҳокама қилинди.

Илмий-амалий семинар иштирокчилари ва маърузачилар томонидан  ҳакамлик муҳокамасининг  ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш, ваколатли судлар билан ҳакамлик судлари  ўртасида ўзаро ҳамкорликни ривожлантириш, ҳакамлик судьялари ва ҳакамлик судьялигига номзодларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, низоларни қўриб чиқиш бўйича хакамлик судьялари ўртасида тажриба алмашиш, ҳакамлик судлари хал қилув қарорлари ижросини таъминлаш каби масалалар бўйича таклиф ва мулоҳазалар билдирилди.