Жамоатчилик экспертизаси ўтказилган норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси хусусида

“Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси тўғрисида”ги Қонуннинг 22-моддасида белгиланган Савдо-саноат палатасининг қонун ижодкорлиги соҳасидаги ваколатларини амалга оширган ҳолда,  Палата томонидан қонунчилик ҳужжатлари лойиҳалари юзасидан Жамоатчилик экспертизалари ўтказилиб, уларнинг тадбиркорлик фаолиятига таъсирини баҳолаган ҳолда, салбий ҳамда ижобий характердаги Хулосалар бериб келинмоқда.

Хусусан, жорий йилнинг ўтган даври мобайнида 785 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси Палата томонидан кўриб чиқилиб, Жамоатчилик экспертизаси хулосалари берилди.

Мисол учун, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган Ўзбекистон Республикасиининг “Ҳайвонларни идентификация қилиш тўғрисида”ги Қонуни лойиҳаси  жамоатчилик экспертизасидан  ўтказилиб, у юзасидан қуйидагича Жамоатчилик экспертизаси хулосаси берилди:

1. Лойиҳанинг 5-моддасига кўра, “Ҳайвон эгалари, шу жумладан хўжаликлар, ҳайвондан олинган маҳсулотни ишлаб чиқарувчилар, идентификация воситаларини ишлаб чиқарувчилар ва етказиб берувчилар ҳайвонларни идентификация қилиш субъектлари ҳисобланади”, - деб белгиланган.

Бунда, ҳайвондан олинган маҳсулотни ишлаб чиқарувчилар ҳам ҳайвонларни идетификация қилиш субъектлари сифатида белгиланган.

Бироқ, лойиҳанинг 6-моддасида келтирилганидек, фақат тирик ҳайвонлар идентификация қилинади. Яъни, бунда кўринадики, ҳайвонлардан олинган маҳсулотларни ишлаб чиқарувчиларни ҳайвонларни идетификация қилиш субъектлари сифатида белгилаш тўғри эмас.

Шу сабабли, лойиҳанинг 5-моддасидан “ҳайвондан олинган маҳсулотни ишлаб чиқарувчилар” сўзларини чиқариб ташлаш тавсия этилади.

2. Лойиҳанинг 10-моддаси биринчи қисми тўртинчи хатбошига кўра, Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси “ҳайвонларни идентификация қилишда давлат назоратини амалга оширади”, - деб белгиланган.

Бунда, амалиётда келиб чиқиши мумкин бўлган ноаниқликларни олдини олиш мақсадида, мазкур давлат назоратининг қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилишини назарда тутиш ҳамда ушбу хатбошини қуйидаги таҳрирда баён қилиш тавсия этилади:

“ҳайвонларни идентификация қилишда қонунчиликда белгиланган тартибда давлат назоратини амалга оширади”.

3. Лойиҳанинг 12-моддаси иккинчи қисмига кўра, “Идентификация қилинмаган ҳайвонлар, улардан олинган маҳсулот ва хом ашёлар импорт қилишга йўл қўйилмайди”, - деб белгиланган.

Аммо, бунда чет элда тайёрланган маҳсулот ва хом ашёларнинг идентификация қилинган ҳайвондан олинган ёки олинмаганлигини аниқлаш имконияти мавжуд эмас.

Шунингдек, ушбу маҳсулотлар импорт қилинадиган барча давлатларда ҳам ҳайвонларни идентификация қилиш механизми бўлмаслиги мумкин.

Шу боис, мазкур нормани лойиҳада назарда тутиш масаласини қайта кўриб чиқиш тавсия этилади.

4. Лойиҳанинг 12-моддаси учинчи қисмига кўра, “Идентификация қилинмаган ҳайвонлар ҳамда улардан олинган маҳсулот ва хом ашёларни реализация қилиш тақиқланади”, - деб белгиланган.

Бироқ, лойиҳанинг 13-моддасида сўйиш учун импорт қилинган ҳайвонлар идентификация қилинмаслиги белгиланган.

Бундан кўринадики, импорт қилинган ва идентификацияланмаган ҳайвонларни ҳам сўйиш ҳамда улардан олинган маҳсулот ва хом ашёларни реализация қилиш мумкин.

Шу боис, лойиҳанинг 12-моддаси учинчи қисмини чиқариб ташлаш тавия этилади.

5. Лойиҳанинг 12-моддаси тўртинчи қисмига кўра, “Шахсий эҳтиёж учун хонадонларда ҳайвонларни сақлашда уларнинг бош сонларининг чегаралари Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари томонидан белгиланади”, - деб белгиланган.

Аммо, ҳайвонлар хусусий мулк ҳисобланиб, унинг аниқ чегарасини маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан белгилаб берилиши юридик нуқтаи назардан тўғри бўлмайди.

Ўз навбатида, бу хусусий мулкка бўлган ҳуқуқларни асоссиз равишда чекланишига олиб келиши мумкин.

Ваҳолангки, “Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги Қонуннинг 2-моддасига кўра, “Хусусий мулк бўлган мол-мулкнинг миқдори ва қиймати чекланмайди”, 13-моддасига кўра эса, “Қонунга хилоф равишда хусусий мулк ҳуқуқини чеклашга ва (ёки) ундан маҳрум қилишга бевосита ёки билвосита қаратилган ҳаракатларга йўл қўйилмайди”, - деб белгиланган.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил
13 августдаги “Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатларини кучайтириш,тадбиркорлик ташаббусларини қўллаб-қувватлаш борасидаги ишларни ташкил қилиш тизимини тубдан такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар, шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг молиявий ресурслар ва ишлаб чиқариш инфратузилмасидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш тўғрисида”ги ПФ-5780-сонли Фармони 1-бандига кўра, “Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, туманлар ва шаҳарлар ҳокимлари, Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлиги, Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси (кейинги ўринларда — Давергеодезкадастр қўмитаси) ва уларнинг ҳудудий бўлинмалари ҳамда бошқа ваколатли давлат органлари раҳбарлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг хусусий мулкнинг дахлсизлиги, иқтисодий фаолият ва тадбиркорлик эркинлигини таъминлаш, тажовузлардан ҳимоя қилиш, хусусий мулкни сақлаш ва янада кўпайтириш учун барча зарур шарт-шароитларни яратиш тўғрисидаги нормаларини сўзсиз ижро этиш ва уларга қатъий риоя қилиш бўйича шахсан жавобгар эканлиги тўғрисида огоҳлантирилсин”, - деб белгиланган.

Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, лойиҳанинг 12-моддасидан тўртинчи қисмни чиқариб ташлаш тавсия этилади.

6. Лойиҳанинг 13-моддаси олтинчи қисмига кўра, “Сўйиш мақсадида импорт қилинган ҳайвонлар идентификация қилинмайди. Ушбу ҳайвонлар келтирилган вақтдан бошлаб етти календарь кунида сўйилиши шарт”, - деб белгиланган.

Бунда, мазкур ҳайвонларни сўйилиши учун жуда қисқа муддатларни белгилаш назарда тутилган.

Ваҳолангки, ушбу жараёнлар бозор иқтисодиёти ҳолатидан келиб чиққан ҳолда амалга ошириладиган жараён ҳисобланади.

Юқоридаги каби норманинг белгиланиши эса, ушбу соҳада ортиқча ва асоссиз талабларни келтириб чиқаради.

Бундан ташқари, лойиҳада мазкур норманинг бажарилишини назорат қилишнинг аниқ механизмлари назарда тутилмаган. Хусусан, сўйиш мақсадида импорт қилинган ҳайвонларнинг айнан ушбу муддатларда сўйилиши ким томонидан қандай тартибда назорат қилиниши, ёки ҳайвонларни импорт қилган шахс уларни сўйишдан воз кечган тақдирда, кейинги жараён қандай бўлиши ҳақида аниқ нормалар белгиланмаган.

Бу эса, амалиётда турли тушунмовчиликлар ва ноаниқликларни келтириб чиқариши мумкин.

Шу боис, лойиҳанинг 13-моддаси олтинчи қисмидан “Ушбу ҳайвонлар келтирилган вақтдан бошлаб етти календарь кунида сўйилиши шарт” жумласини чиқариб ташлаш тавсия этилади.

7. Лойиҳанинг 18-моддаси биринчи қисмига кўра, “Ҳайвон эгалари ҳайвон сўйилганда (нобуд бўлганда, йўқ қилинганда) ҳайвоннинг идентификация рақамини сақловчи атрибут ва ветеринария паспорти, электрон микрочип ўрнатилганда эса фақатгина ветеринария паспортини етти кун муддатда яшаш манзили бўйича давлат ветеринария хизматига ҳисобдан чиқариш учун тақдим этади”, - деб белгиланган.

Аммо, бунда олис ҳудудлардаги тоғ ва яйловларда қўй ва эчкилар гуруҳларини боқиш билан шуғулланадиган шахслар манфаати инобатга олинмаган.

Чунки, уларда ҳайвонлар нобуд бўлганда етти кунлик муддатда келиш имконияти бўлмаслиги мумкин.

Бундан ташқари, лойиҳанинг 17-моддаси иккинчи қисмига кўра, қўй ва эчкиларга гуруҳ усулида ветеринария паспорти расмийлаштириш мумкинлиги белгиланган бўлиб, бунда ҳар бир сўйилган ёки нобуд бўлган ҳайвоннинг ветеринария паспортини тақдим этиш имконияти мавжуд эмас.

Шу сабабли, мазкур нормада юқоридаги масалаларни инобатга олиш лозим.

8. Лойиҳанинг 19-моддаси биринчи қисмига кўра, ҳайвонларни идентификация қилувчи мутахассислар “ҳайвонларни идентификация қилиш объектларига монеликсиз кириш ва ҳайвонларни идентификация қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг аниқланган бузилишларини бартараф этиш тўғрисида бажарилиши мажбурий бўлган кўрсатмалар бериш” ҳуқуқига эгалиги белгиланган.

Аммо, лойиҳанинг 6-моддасига кўра, ҳайвонларни идентификация қилиш объектлари деганда, жой ёки ҳудуд эмас, балки ҳавонлар назарда тутилган.

Шу боис, ҳамда мазкур Хулосанинг 2-бандида келтирилган асосларни инобатга олган ҳолда, мазкур нормани қуйидагича баён қилиш тавсия этилади:

“ҳайвонларни идентификация қилиш жойларига қонунчиликда белгиланган тартибда кириш ва ҳайвонларни идентификация қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг аниқланган бузилишларини бартараф этиш тўғрисида бажарилиши мажбурий бўлган кўрсатмалар бериш”.

9. Лойиҳанинг 20-моддаси биринчи қисми биринчи ва иккинчи хатбошиларига кўра, “Идентификация рақамини сақловчи атрибут ишлаб чиқарувчилар:

Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитасининг рухсати билан ягона электрон маълумотлар базасидан маълумотлар олиш” ҳуқуқига эгалиги белгиланган.

Бунда Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитасининг рухсатини олиш билан боғлиқ асоссиз чеклов назарда тутилган.

Бироқ, ушбу маълумотларни олиш барча идентификация субъектлари учун бирдек эркин бўлиши ҳамда бунда қўмитанинг розилигини олиш назарда тутилмаслиги лозим.

Зеро, лойиҳанинг 21-моддасида ҳайвон эгалари томонидан ушбу маълумотларни олишда рухсатнома асосида тақдим этилиши назарда тутилмаган.

Шу боис, лойиҳанинг юқоридаги нормасидан “Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитасининг рухсати билан” сўзларини чиқариб ташлаш тавсия этилади.

10. Шунингдек, лойиҳанинг 20-моддаси иккинчи қисмида идентификация рақамини сақловчи атрибут ишлаб чиқарувчилар “ишлаб чиқилган идентификация рақамини сақловчи атрибут рақамларининг кетма-кетлиги бўйича Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитасига ҳисобот тақдим этиши шарт”, - деб белгиланган.

Бунда, тадбиркорлик субъектлари учун ортиқча ва кераксиз талабларни жорий этиш назарда тутилган.

Шу сабабли, мазкур хатбошини чиқариб ташлаш тавсия этилади.

11. Лойиҳанинг 21-моддаси учинчи қисми олтинчи хатбошига кўра, ҳайвон эгалари “ҳайвонга берилган идентификация рақамини сақловчи атрибути ва ветеринария паспорти учун белгиланган тўловларни ўз вақтида тўлашга мажбурдир”, - деб белгиланган.

Яъни, бунда идентификация рақамини сақловчи атрибут учун ҳам белгиланган тўловни белгиланган ўз вақтида тўлашга мажбур, деган ортиқча норма назарда тутилган.

Чунки, лойиҳанинг 20-моддасида келтирилган норма мазмунидан англашилинишича, идентификация рақамини сақловчи атрибут ҳайвонларни идентификация қилиш субъектлари ўртасида шартномалар тузиш орқали харид қилиниши мумкин ва бунда шартнома шартлари ҳамда уни бажариш тартиб-қоидалари мазкур шартномада белгиланади.

Шу сабабли, юқоридаги хатбошидан “идентификация рақамини сақловчи атрибути ва” сўзларини чиқариб ташлаш тавсия этилади.

Бу борадаги фаолият давом этмоқда.