Jamoatchilik ekspertizasi o‘tkazilgan yana bir normativ-huquqiy hujjat loyihasi xususida.

“O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi to‘g‘risida”gi Qonunning 22-moddasida belgilangan Savdo-sanoat palatasining qonun ijodkorligi sohasidagi vakolatlarini amalga oshirgan holda, Palata tomonidan qonunchilik hujjatlari loyihalari yuzasidan Jamoatchilik ekspertizalari o‘tkazilib, ularning tadbirkorlik faoliyatiga ta'sirini baholagan holda, salbiy hamda ijobiy xarakterdagi Xulosalar berib kelinmoqda.

Xususan, joriy yilning o‘tgan davri mobaynida 259 ta normativ-huquqiy hujjat loyihasi Palata tomonidan ko‘rib chiqilib, Jamoatchilik ekspertizasi xulosalari berildi.

Misol uchun, O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (ID-59187) loyihasi  jamoatchilik ekspertizasidan  o‘tkazilib, u yuzasidan quyidagicha Jamoatchilik ekspertizasi xulosasi berildi:

1. Loyiha 1-moddasi 3-bandiga ko‘ra, Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks (keyingi o‘rinlarda – Kodeks)ni quyidagi mazmundagi 125³-modda bilan to‘ldirish belgilangan:
125³-Transport vositalarida yo‘lovchilarni, bagajni, yuk bagajini va yuklarni tashishqoidalarini buzish

Yuk tashish huquqini beruvchi lisenziya talab va shartlarini buzish,–

fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravari miqdorida jarima solishga, mansabdor shaxslarga bazaviy hisoblash miqdorining besh baravari miqdorida jarima solinishiga sabab bo‘ladi.

Yo‘lovchi tashish huquqini beruvchi lisenziya talab va shartlarini, shuningdek, muntazam yo‘nalishlarda yo‘lovchi tashish tender shartnomasi talablarini buzish,–

fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining ikki baravari miqdorida, yuridik shaxslarga esa bazaviy hisoblash miqdorining besh baravari miqdorida jarima solinishiga sabab bo‘ladi”.

Ko‘rinib turganidek, mazkur modda nomlanishiga ko‘ra, “Transport vositalarida yo‘lovchilarni, bagajni, yuk bagajini va yuklarni tashishqoidalarini buzish” deb nomlangan bo‘lsada, biroq uning dispozisiyasida lisenziya talab va shartlarini buzish huquqbuzarlik deb topilib, javobgarlik belgilanmoqda.

Avvalo, qayd etish joizki, Kodeksda boshqa biror bir turdagi faoliyat uchun lisenziya talab va shartlarini buzish bo‘yicha ma'muriy javobgarlik nazarda tutilmagan.

Qolaversa, Kodeksning boshqa tegishli (125, 125¹, 135, 146¹, 176³, 176⁴- va boshqa) moddalarida yuk tashish qoidalarini va yo‘lovchi tashish qoidalarini buzish uchun ma'muriy javobgarlik nazarda tutilgan.

Ko‘rinadiki, bunda aynan bir huquqbuzarlik uchun ikki karra javobgarlik nazarda tutilmoqda.

Shuningdek, loyihaga tushuntirish xatida keltirilishicha, keltirilgan qoida buzilishi holatlari aniqlanganda avtomobil' lisenziyasining amal qilish muddatini saqlab qolgan holda, tashuvchi yoki haydovchiga ma'muriy chora ko‘rilish orqali bu sohani tartibga solish taklif etilmoqda.

Biroq,  loyihada mazkur tartibni (qoida buzilishi holatlari aniqlanganda avtomobil' lisenziyasining amal qilish muddatini saqlab qolish bilan bog‘liq normalar) nazarda tutuvchi normalarni amaldagi qonunchilikka kiritish nazarda tutilmagan.

Bu esa, o‘z-o‘zidan javobgarlikning uchinchi turini, ya'ni lisenziyaning amal qilishini to‘xtatish yoki tugatishni ham nazarda tutadi.

Budan tashqari, “Lisenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib-taomillari to‘g‘risida”gi Qonunga ko‘ra, lisenziyalash sohasidagi huquqbuzarliklarni sodir etganlik uchun yuridik shaxslarga jarimalar qo‘llanilishi ham belgilangan.

Ushbulardan kelib chiqib, aytish mumkinki, bir huquqbuzarlik uchun to‘rt karra javobgarlik qo‘llanilishi mumkin bo‘lmoqda.

Qayd etish joizki, loyiha ijrochisi tomonidan mazkur normani kiritishda amaldagi qonunchilik holati to‘liq tahlil qilinmagan. Bundan kelib chiquvchi huquqiy oqibatlar o‘rganilmagan.

Loyiha muallifi tomonidan ushbu masala bo‘yicha keltirilgan xalqaro tajribada ham ma'muriy javobgarlik yo‘lovchi va yuk tashish qoidalarini buzish holatlari uchun qo‘llaniladi. Ya'ni, lisenziya talab va shartlarini buzish holatlari uchun emas.

Kodeksning amaldagi tahririda esa, yo‘lovchi va yuk tashish qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik choralari mavjud.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, Kodeksga mazkur normani kiritish maqsadga muvofiq emas.

2.Loyiha 1-moddasi 10-bandiga ko‘ra, Kodeksning 252-moddasi birinchi qismini quyidagi tahrirda bayon etish belgilangan:

“Suv transporti organlariga ushbu Kodeksning 53, 121, 122-moddalarida, 123-moddasining ikkinchi qismida, 124, 145-moddalarida, 146-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida (suv transportidagi huquqbuzarlik uchun), 118, 120-moddalarida, 142-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan ma'muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar taalluqlidir”.

Biroq, Kodeksning amaldagi tahriri 123-moddasi bir qismdan tashkil topgan. Loyihada unga ikkinchi qismning kiritilishi bilan bog‘liq norma keltirilmagan.

Bu esa, amaliyotda turli noaniqliklarni keltirib chiqarishi mumkin.

Shu bois, mazkur masalani aniqlashtirish, shundan kelib chiqib loyiha matniga tuzatishlar kiritish zarur.

3.Loyiha 1-moddasi 11-bandiga ko‘ra, Kodeksning 254¹-moddasiga qo‘shimchalar kiritish belgilangan.

Bunda, Kodeksning bir qator normalarida nazarda tutilgan ma'muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarning Transport vazirligi organlari tomonidan ko‘rib chiqilishi nazarda tutilgan.

Amaldagi tahrirga ko‘ra esa, bunday toifadagi ma'muriy huquqbuzarliklar bo‘yicha ishlar sudlar tomonidan ko‘rib chiqiladi.

Biroq, shuni e'tiborga olish lozimki, taklif etilayotgan tartib amaliyotda salbiy holatlarni keltirib chiqarishi, tadbirkorlik sub'ektlarining e'tirozlariga sabab bo‘lishi mumkin.

Zero, ma'muriy javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi ishlarning sudlar tomonidan ko‘rilishi tadbirkorlik sub'ektlari huquqlari kafolatlarini ta'minlaydi. Ishlar sudlarda ko‘rilayotganda ish yuritish taraflarning o‘zaro tortishuvi asosida amalga oshiriladi.

Ma'muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarning Transport vazirligi organlari tomonidan ko‘rib chiqilishi esa, masalaning bir tomonlama hal qilinishiga, natijada tadbirkorlik sub'ektlarining manfaatlariga zarar yetkazilishiga olib kelishi mumkin.

Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, Kodeksning 254¹-moddasini amaldagi tahrirda qoldirish lozim.

4.Loyiha 5-moddasiga ko‘ra, “Lisenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib-taomillari to‘g‘risida”gi Qonun 1-ilovasining 17-pozisiyasiga qo‘shimchalar kiritish orqali, Avtomobil' transportida yuklarni shahar va shahar atrofida tashish va Avtomobil' transportida yuklarni shaharlararo yo‘nalishlar bo‘yicha tashish faoliyat turlarini lisenziyalashni qayta joriy etish taklif qilinmoqda.

Loyiha muallifi tomonidan ushbu faoliyat turlarni lisenziyalash zaruriyatining asosi qilib sodir etilayotgan yo‘l transport hodisalari keltirilgan. Bunda, ushbu xodisalaradan 10,9 foizi yuk avtomibillari ishtirokida sodir etilganligi qayd etilgan.

Biroq, ta'kidlash lozimki, loyiha bilan taklif qilinayotgan faoliyatlarni lisenziyalash yo‘l transport hodisalarining oldini olishga xizmat qilmaydi.

Shu bilan birga, amaldagi qonunchilikda yuk tashuvchi transport vositalariga va xaydovchilarga nisbatan alohida talablar mavjud. Qolaversa, ushbu trasport vositalarining haydovchilari maxsus haydovchilik kategoriyasini olishlari talab etiladi.

Bundan tashqari, yo‘l harakati qoidalari barcha transport vositalariga ularning turidan qat'iy nazar, bir xil tadbiq etiladi.

Ushbu qoidalar buzilishi natijasida sodir bo‘layotgan yo‘l transport hodisalari avtomobillarning aynan yuk tashish trasporti ekanligi uchun emas, balki yo‘l harakati qoidalari haydovchilar tomonidan amal qilmaganligi natijasidandir.

Shu bois, bunday qoidabuzarlikka qarshi kurashish uchun bekor qilingan lisenziya turlarini qayta tiklash shart emas.

Qolaversa, tahkidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-avgustdagi PF-6044-son Farmoni bilan yuqorida keltirilgan lisenziyalar turi bekor qilingan. Ushbu Farmonni ishlab chiqish jarayonida mazkur masalalar ekspertlar tomonidan chuqur tahlil va muhokama qilingan.

Bunda, Farmon bilan bekor qilingan lisenziya turlarini qayta joriy qilinishi lisenziya soxasini soddalashtirish va yengilashtirish borasida olib borilayotgan islohotlarni yo‘qqa chiqarishga va bir qadam orqaga qadam tashlashga olib keladi.

Shu bois, loyihadan yangi lisenziya turlarini joriy qilishni nazarda tutuvchi moddalarni chiqarib tashlash lozim.

Qonunchilik hujjatlarining tadbirkorlik faoliyatiga ta'sirini baholash boshqarmasi.